در این مقاله قصد داریم به مبحث بسیار مهم فرزندآوری ، فرزند پروری ، تک فرزندی یا چند فرزندی را در نظام خانواده بپردازیم. در ابتدا جایگاه و نقش هر کدام از والدین در نظام خانواده شرح داده خواهد شد و در ادامه به مقایسه ویژگی های تک فرزندی ها با چند فرزندی ها در کنار عوامل اصلی کاهش تعداد فرزندان در نظام خانواده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
هر جامعه ای تشکیل شده است از واحدهای کوچک به نام خانواده و هر خانواده از مجموعه ای از افراد که در کنار هم باعث به وجود آمدن نهاد اجتماعی و در نهایت جامعه می‌شوند ایجاد شده است. از مهمترین وظایف هر خانواده می‌توان به فرزندآوری و پرورش فرزندان اشاره کرد. امروزه مشخص شده است که فرزندان و والدین هر دو بر روی هم تاثیر می گذارند ؛ به این صورت که فرزندان از همان ابتدای تولد تجربه جدیدی برای والدین خود هستند و می توانند موجب تغییر در نگرش و رفتار والدین شوند . از طرفی فرزندان به کمک والدین رفتار اجتماعی را فرا می‌گیرند و هر دو به کمک هم اجتماعی می‌شوند.
جایگاه والدین و فرزند در خانواده در مبحث فرزند پروری
در ابتدا به جایگاه والدین و درنهایت به جایگاه فرزند در خانواده خواهیم پرداخت.
جایگاه پدر
اولین جایگاهی که مرد در خانواده دارد مربوط به همسر خود می باشد ، که ایفای نقش همسری است. اما بعد از تولد فرزندان جایگاه دیگری نیز به مرد تعلق می گیرد به عنوان جایگاه پدری. از جمله نقش هایی که پدر بعد از تولد فرزند باید ایفا نماید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تلاش پدر با هدف ایجاد ثبات در خانواده
- تولید و تربیت فرزندان
- تلاش برای شادی و تکامل فرزندان
- حمایت و مراقبت از فرزندان
از طرفی دانشمندان به این نتیجه رسیده اند خانواده هایی که نقش پدر به درستی در آنجا ایفا می شود و به عبارتی پدر نقش پررنگ‌تری در تربیت فرزندان و فرزند پروری دارد فرزندان از ویژگیهای مثبت زیر برخوردار خواهند بود:
- کفایت شناختی و همدلی بالاتر
- خودکنترلی بیشتر
- باورهای کلیشه‌ای جنسی پایین تر
در نهایت از زبان خواجه نصیرالدین طوسی می توان نقش پدر را این چنین توصیف کرد که پدر عامل وحدت و مسئول خانواده است. که باید با فطانت، خرد ورزی و با شناخت خصوصیات و اوصاف هر یک از اعضای خانواده برای تربیت فرزندان شایسته، برنامه ریزی جامعه کوچک خانواده را به درستی انجام دهد.
جایگاه مادر
زن نیز همانند مرد ابتدا نقش همسری را بر عهده دارد اما با شروع دوران بارداری نقش دومی را نیز باید بر عهده میگیرد و آن نقش مادری است. مادر رنگ دهنده و سازنده شخصیت کودک است خواجه نصیرالدین نقش مادر را اینگونه می گویند که: مادر باید به عنوان عامل بقا و حفظ مصالح و منافع خانواده با الفت و محبت به خانواده گرمی و سامان ببخشد . مادران فرهنگ ، تمدن، معرفت و ویژگیهای اخلاقی یک قوم و جامعه را با جسم ، روح و رفتار خود به نسل بعد منتقل می‌کنند. لذا تداوم رشد و پیشرفت جامعه یا افول ارزش ها و فرهنگ ها همگی در گرو جامعه‌پذیری نسل پسین است که در دامان مادر پرورش می یابند.
جایگاه فرزندی
با تشکیل خانواده ، نقش فرزندی وجود ندارد . و با گذشت زمان و با تولد اولین فرزند است که جایگاه فرزندی و در ادامه جایگاه پدر و مادر و در نهایت جایگاه های خواهر و برادری پدیدار می شوند.
آثار و برکات فرزندان در نظام خانواده
کودکان بر حالات جسمانی روانی والدین ، جامعه‌پذیری ، اعتماد به نفس، تقویت عزت نفس ، احساس با فایده بودن، کارآمدی و تداوم حیات خانواده تاثیر مثبت دارند به این صورت که روانشناسان معتقدند کودکان والدین را از تنهایی رها کرده و سبب نشاط ، شادابی و افزایش کارآمدی و پختگی شخصیت والدین خود می شوند . در این قسمت به صورت تیتر وار به معرفی آثار و برکات وجود فرزندان در خانواده می پردازیم:
- آثار و فواید جسمانی
- آثار روانشناختی مانند
- سلامتی روان
- لذت پدر و مادر شدن
- احساس دوست داشتن و دوست داشته شدن
- احساس مثمرثمر بودن
- جامعه پذیری
- رشد و تعالی شخصیت والدین
- محبت و دستگیری از والدین به هنگام پیری
- دریافت حمایت معنوی پس از مرگ
- امید به آینده
- آثار خانوادگی مانند:
- پایداری و تداوم خانواده
- پویایی خانواده
- توسعه اقتصادی و برکت در خانواده
- کارآمدی خانواده
تک فرزندی و چند فرزندی
خانواده های تک فرزند به دو نوع زیر تقسیم می شوند :
- تک فرزندی طبیعی: تک فرزندی طبیعی بیشتر بر اثر وضعیت نامساعد، بهداشت و مرگ و میر فرزندان رخ می دهد .
- تک فرزندی ارادی:در این نوع از تک فرزندی خانواده‌ها به دلخواه خود اقدام به داشتن یک فرزند می کنند و از طرفی موجب تغییر در ساختار خانواده و همینطور کاهش تعداد فرزندان موجب تغییر روابط درون خانواده ها می شود خانواده‌های تک‌فرزند باعث محدودیت در ایفای نقش فرزند خود می شوند زیرا فرزند تنها امکان ایفای نقش خواهر یا برادری را نخواهد داشت و از قابلیت ها و مهارت هایی که در روابط بین برادران و خواهران شکل میگیرد محروم است.
ویژگیهای والدین تک فرزند در فرزند پروری
- کنترل شدید یا حمایت افراطی :ویژگیهای بارز والدین تک فرزند کنترل شدید و حمایت افراطی تک فرزندشان است. به این صورت که والدین خود را وقف تنها فرزند خود کرده و با زیاده روی توقع تک فرزند خود را از دیگران افزایش می دهند و یا با کنترل شدید استقلال و اراده فرزند را از او سلب می کنند و مانع کسب تجربه های مفید او می شوند.
- انتظارات افراطی :این ویژگی به انتظارات والدین در قبال سرمایه گذاری همه جانبه برای تنها فرزندشان اشاره دارد. زمانی که تمامی امکانات و توجه در خانواده به یک نفر اختصاص پیدا می‌کند میزان سطح انتظارات و توقعات از او نیز بالا می‌رود لذا در بسیاری از مواقع انتظارات والدین با توانایی و ظرفیت واقعی فرزند سازگار نیست.
- اضطراب :در خانواده‌های تک‌فرزند والدین و فرزند احساس نیاز شدیدی به یکدیگر دارند و پدر و مادر همواره در استرس و اضطراب اند که مبادا اتفاقی برای فرزندشان بیفتد. یا با ازدواج تک فرزندشان والدین تنها و افسرده می شوند.
در ادامه مطالب قصد داریم تا ویژگی های شناختی ، عاطفی و رفتاری تک فرزندها را با چند فرزندی ها مقایسه نمائیم پس با ادامه مطالب همراه ما باشید.
عوامل اصلی کاهش تعداد فرزندان
در این قسمت به منظور جلوگیری از طولانی شدن متن مقاله به صورت تیتر وار به عوامل اصلی کاهش دهنده تعداد فرزندان اشاره می کنیم در صورتی که قصد داشته باشید به صورت کامل توضیح هر کدام از مطالب را به صورت مجزا مطالعه نمایید می توانید به کتاب چند دانه یاقوت نوشته سید عباس ساطوریان مراجعه نمائید . عوامل اصلی شامل :
- عوامل اجتماعی فرهنگی
- فردگرایی
- رواج اندیشه های فمینیستی
- تحصیلات
- بالا رفتن سن ازدواج
- طلاق
- عوامل اقتصادی
- عوامل روانشناختی
- تغییر نگرش و باورها
- تحصیلات و تغییر نگرش
- ضعف باورهای دینی
- گسترش سکولاریسم
- تغییر سبک زندگی
در ادامه مطالب فوق می توان مسئله فرزند خواهی و فرزندآوری را در کنار فرزند پروری یک میل فطری روحی دانست به این صورت که انسان ها به طور طبیعی گرایش به فرزندآوری دارند فرزند موجودی ضعیف و نیازمند حمایت و مراقبت است و زمانی که والدین این نیاز را می بینند مشتاقانه در پرورش او می‌کوشند و از سوی دیگر هنگامی که والدین به دلیل پیری ناتوان و نیازمند مراقبت می‌شوند فرزندان به جوانی و کمال قدرت رسیده اند و توانایی حمایت و مراقبت از والدین را دارند، این تعامل حمایتی به تنهایی میتواند سبب تحکیم خانواده شود در روایات، سیره و در نگاه بزرگان به نقش و جایگاه والدین بسیار توجه شده و آن را مقدس شمردن به خصوص نقش مادری را . فرزند مایه خوشبختی خانواده است به این صورت که از آیات و روایات استفاده می شود فرزندان مواهب و نعمت های خداوندی به والدین اند.
مرکز مشاوره و روانشناسی اسلامی آیه در تمامی زمینه ها از جمله مشاوره پیش از ازدواج ، کارگاه تخصصی مشاوره پیش از ازدواج ،مشاوره فردی ، زوج درمانی ، طرحواره درمانگری ، اختلالات ، تربیت فرزند ، کارگاه تخصصی مهارت های فرزند پروری ، مشاوره کودک و نوجوان ، فرزندپروری ،مشاوره تحصیلی و… آماده ارائه خدمات به هموطنان عزیز می باشد ، لذا شما همراهان عزیز برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به آدرس اینترنتی مرکز مشاوره آیه و یا شبکه اجتماعی اینستاگرام یا کانال ایتا مرکز مراجعه نمائید.